بررسی زیست‏ بوم در شعر فروغ فرخزاد بر اساس نظریۀ بوم‌فمینیسم

در میان مطالعات میان‌رشته‌ای، نظریه ادبی بوم‌نقد که به مطالعه ادبیات و زیست‌بوم می‌پردازد نظریه‌ای کمتر شناخته‌شده و در عین حال، درخور توجّه در این‌گونه مطالعات است. بوم‌نقد، بازگشتی دوباره به پیوند خواننده، متن و جهان است و واکنشی در برابر پسامدرنیسم و پساساختارگرایی به شمار می‌رود که به مطالعه بین ادبیات و محیط زیست می‌پردازد؛ لذا این نظریه، با جنبش اجتماعی و فکری فمینیسم که به ارتقای موقعیت اجتماعی زنان در جامعه می‌اندیشد، پیوند یافته است. یکی از جنبش‌های فمینیستی که به بررسی دلایل نابودی طبیعت و محیط زیست می‌پردازد و نیز به ستیز با استثمار زنان در اجتماع برمی‌خیزد و بر این باور است که این استثمار در پناه روابط مردسالارانه و تنزّل جایگاه زن و طبیعت صورت گرفته، «مکتب اصالت زن‌ ـ‌ طبیعت» (بوم‌فمینیسم) است که از پیوند «بوم‌نقد» و «فمینیسم» شکل گرفت. برابری‌های اجتماعی، تبیین موقعیت زنان و ارایه تصویری از جامعۀ مطلوب برای همه، از جمله اصول و مبانی فمینیسم است. اساسی‌ترین پرسش مکتب «بوم‌فمینیسم» این است که مردان تا چه حد حق دارند در آثار ادبی از سوی زن سخن بگویند؟ جدی‌ترین بحث‌های نقد فمینیستی در زبان فارسی را می‌توان در شعر «فروغ فرخزاد» یافت. او نخستین شاعری است که احساسات زنانۀ خود را آزادانه‌تر از دیگران بیان کرده و زبان و اندیشۀ او، کاملاً زنانه، لطیف، پاک و بی‌آلایش است. این مقاله می‌کوشد تا نگرش بوم‌فمینیسم رادرشعر فروغ فرخزاد بازشناخت و واکاوی نماید؛ از این رو، «هستی‌شناسی طبیعت»، «فصول و گردش ایّام»، «عناصر چهارگانه»، «درخت و گیاه» و «موجودات زمینی و آسمانی» در پیوند با زبان و اندیشۀ فروغ فرخزاد مورد کنکاش قرار گرفته است. مقالۀ حاضر می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که در شعر و افکار شاعر، مفاهیم طبیعت‌گرایانه تا چه اندازه بازتاب داشته است و دغدغه‏های فروغ فرخزاد نسبت به محیط و زیست‏بوم خود چگونه بوده است.